کد مطلب:38029 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:18

گنجینه پرسمان » اهل بيت

چرا با توجه به موقعيت اماماني كه در عراق بودهاند و بيشتر بودن تعداد آنها از امامرضا(ع)، تعداد مسلمانان در ايران بيشتر است؟

ظاهراً مقصود شما از مسلمان، شيعيان است.

در مورد بيشتر بودن تعداد شيعيان در ايران بايد گفت كه عواملي متعددي در آن نقش دارند كه بدان پرداخته خواهد شد.

در اين جا لازم است مختصراً درخصوص عوامل نفوذ و گسترش تشيع در مناطق مختلف توضيح داده شود، زيرا گسترش مذهب تشيع در ايران عامل بسيار مهم در بودن اكثريت شيعه در ايران به حساب ميآيد.

عوامل نفوذ مذهب تشيع در مناطق مختلف از جمله ايران را ميتوان در موارد زير برشمرد:

1- محبوبيت علويان؛ اين محبوبيت ميان مردم از دلايل اصلي نفوذ تشيع در مناطق مختلف به شمار ميرود. طبيعي است وقتي مردم پيامبر (ص) را نديده و ميشنيدند كسي از اهل بيت او به سوي آنان ميآيد، نسبت بدو علاقه نشان دهند.

2- زهد و تقواي علمي و عملي شيعيان و در رأس آنان علويان و ائمه (ع) عاملي مؤثر در پيشرفت و نفوذ تشيع و افكار آن محسوب ميشود.

3- مظلوميت علويان و شيعيان در برابر حاكمان ستم پيشه اموي و عباسي. يعقوبي نوشته است: پس از قيام و شهادت زيدين علي كه سبب ايجاد مظلوميتي ديگر بعد از عاشورا، براي علويان شد، حركت و جنبش تشيع در خراسان شايع گرديد و تبليغات ضد اموي رواج گرفت.

4- ظلم ستيزي و نگرش ضد ستم، عاملي ديگر در نفوذ تشيع ميان افكار عمومي مردم به شمار ميرود.(1)

اما در خصوص گسترش مذهب تشيع در ايران عوامل زير را به عنوان اصليترين عامل ميتوان برشمرد:

الف) ظلم و ستم گستردهاي كه خلفاي اموي و عباسي بر شيعيان به ويژه علويان روا ميداشتند سبب ميشد كه آنان به سمت ايران هجرت كنند؛ چون مردم ايران به گرمي از آنان استقبال و پذيرايي ميكردند.

ب) مهاجرت برخي از امام زادگان به ايران همانند هجرت حضرت معصومه (ع) به شهر قم و اعزام شخصيتهاي مهمي همانند حضرت عبدالعظيم حسني از سوي ائمه(ع) به عنوان نماينده آنان به ايران و مسافرت محدثان امامي از كوفه به شهرهايي مثل قم و اهواز عاملي در خور توجه در اين زمينه به شمار ميرود.

ج) شهر قم از نظر فرهنگي و اجتماعي هميشه محلي امن و مناسب براي شيعيان بوده و در روايات مورد توجه ائمه (ع) قرار گرفته است.

پس از توضيح عوامل مهم در گسترش تشيع در ايران، اينك به بررسي سير تاريخي آن ميپردازيم:

مذهب تشيع مذهبي كه اعتقاد به امامت علي (ع) و يازده فرزندش را، ركني اصيل در ايده خود ميداند، از كوفه طلوع كرد؛ زيرا كوفه محل حكومت أميرالمؤمنين (ع) و مجمع شيعيان و ياران حضرت بوده است؛ اين مذهب تا مدتي پس از قيام شيعيان به رهبري مختار در كوفه بر ايران تأثيري نگذاشت.

هاشميه يكي از حركتهاي فرقهاي كه از درون اين قيام برآمد، اولين فرقه شيعي بود كه پيام انقلابي خود را در ايران منتشر ساخت.(2)

پس از آن مرحله جديد توسعه شيعه با نشر معارف بلند آن از سوي حضرت باقر العلوم و حضرت صادق (ع) شروع شد، بيشترين پيروان دو امام اهل كوفه بودند، اما تشيع امامي در حيات امام صادق (ع) در قم انتشار يافت؛ شهر قم را بايد نخستين شهر شيعي دانست كه به نام ايران شناخته ميشود.

شهر قم از شهرهايي بود كه در سال 23 ه' به دست اعراب و با فرماندهي ابوموسي اشعري فتح گرديد و مردم آن به اسلام گرويدند، پس از گذشت شصت سال اين شهر و اطراف آن توسط قبيله اشعري كه از اهالي كوفه بودند، به عنوان پناهگاهي امن برگزيده شد و آنان از ترس حجاج، حاكم بني اميه در عراق از كوفه به عنوان پناهگاه به قم آمدند. (3)

برخي از مورخان علت آمدن اشعريان را به قم اين گونه نوشتهاند: عبدالرحمان بن محمد بن اشعث امارت سجستان را از ناحيه حجاج برعهده داشت، پس از خروج (و شورش) وي بر حجاج و شكست او در اين شورش، به كابل گريخت؛ فرزندان سور بن مالك بن عامر اشعري به نامهاي عبدالرحمان و عبدالله و احوص و اسحاق و نعيم كه در شمار لشكر ابن اشعث بودند، از وي جدا شده و در اطراف قم ساكن شدند. به دنبال آن بستگان و عموزادگان نشان نيز به قم آمده و بر اين منطقه تسلط يافتند؛ عبدالله فرزند بزرگ سعد بود، وي پسري داشت كه شيعه امامي بود و در كوفه رشد يافته بود، او هم از كوفه به قم آمد و ميتوان گفت كه او افكار تشيع را به قم انتقال داد.(4)

پسر عبدالله بن سعد اولين كسي بود كه افكار تشيع را به ايران انتقال داد. به احتمال زياد او عيسي بن عبدالله است، كه از امام صادق و امام كاظم (ع) روايت نقل كرده و همچنين سؤالاتي را براي امام رضا (ع) فرستاده است. به نظر ميرسد ديگرافراد اين قبيله در پذيرش مذهب تشيع از او پيروي كرده باشند. (4)

پس از عيسي بن عبدالله فرزندش محمد بن عيسي رهبري اشعريان را عهده دار شد. وي امام رضا (ع) را ديده و از حضرت جواد (ع) روايت نقل كرده است؛ پس از محمد پسرش احمد بن محمد بن عيسي رهبري را به دست گرفت. احمد با حضرت رضا و حضرت جواد و امام هادي (ع) ملاقات كرده است.

بدين ترتيب قم به عنوان مركز عمده حديث امامي كه در ابتدا در كوفه روايت ميشد، مركزي براي تشيع شناخته شد. كمك قم در رشد مذهب شيعه امامي به لحاظ پناهگاه اصلي دانشمندان محدث امامي و به دليل پيروي از امامان (ع) مؤثر بوده است. (5)

انشعاباتي كه در كوفه ميان شيعيان پديد آمد، هيچ كدام از آنها در بين شيعيان قم ديده نشده است؛ بدين ترتيب قم به عنوان مركز عمده حديث و شيعيان امامي درآمد. كمك قم در رشد شيعه امامي، هم به لحاظ پناهگاه اصلي دانشمندان محدث امامي و هم به دليل پيروي بي شائبه از امامان شيعه اثري به سزا داشته است.(6)

با رونق گرفتن مذهب شيعه در قم و پس از گذشت حدود سه قرن يعني قرن ششم اين مذهب به طور گسترده در ايران پراكنده شده بود.

تني چند از محدثان امامي در دوره متقدم در اهواز فعال بودند. جامعه امامي ري و اطراف آن به همين دوره بازميگردد. كانون اصلي آن برخاسته از شخصيت و مقبره حضرت عبدالعظيم حسني (ع) بود؛ وي از اصحاب امام جواد و امام هادي (ع) بود كه در اواسط قرن سوم هجري به اين شهر آمده و در آن جا به نشر علم پرداخته و همان جا درگذشت. آوه در كنار ساوه نيز از همان عهد در تشيع سرسخت بود. تشيع امامي در نيشابور با فعاليت فضل بن شاذان، رشد قابل ملاحظهاي كرده بود.(7)

در آن سوي شرق در ماوراءالنهر مذهب شيعه در قرن چهارم در سمرقند منتشر گرديد؛ حضور شيعه از آغاز قرن سوم با كمك محدثان و متكلمان امامي منسوب به بلخ، كاشان، قزوين، گرگان و آمل طبرستان در اين مناطق مشخص ميشود. شهر طوس (مشهد مقدس) پايگاهي براي جامعه امامي بوده، آن هم از زماني كه امام هشتم(ع) در آن جا دفن شده است. حضور شيعه در بيهق (سبزوار) نيز به همين قرن بازميگردد.(8)

اولين سلسله دوازده امامي ايراني باونديان حاكم در مازندران در دوره سلجوقي بودند كه به عنوان حامي عالمان شيعه عمل ميكردند، در برخي از مواقع آلبويه نخستين سلسله شيعه دوازده امامي ايراني به شمار ميآيند؛ بدين ترتيب تشيع دوازده امامي تا پيش از پيروزي مغولان در بيشتر سرزمين ايران به خوبي استقرار يافته بود و سرانجام در دوره صفويان تشيع دوازده امامي توسط آنان بر ايران حاكميت يافت. (9)

اولين حكومت علوي در مازندران و طبرستان وجود آمد و سبب عمده آن، وجود سادات و علوياني بود كه دور از دسترس خلفاي وقت و حاكمان جور به جاهاي دور دست و كوهها پناه آورده بودند و اين مسئله موجب افزايش شيعيان در آن منطقه و ترويج اسلام شيعي در آنجا و سرانجام بدست گرفتن حكومت بدست شيعيان شد.

پينوشتها:

1. تاريخ تشيع در ايران، رسول جعفريان، ج اول، ص 85.

2. مقالات تاريخي، رسول جعفريان، دفتر اول، ص 273.

3. مقالات تاريخي، ص 276 - 274.

4. معجم البلدان، شهاب الدين ياقوت الحموي، دار صادر، بيروت، ج 4، ص 398 - 397.

5. مقالات تاريخي، ص 277.

6. مقالات تاريخي، ص 280 - 279.

7. مقالات تاريخي، ص 280.

8. همان، ص 283 - 282.

9. همان، ص 285 - 284.